Terapist ve hayatta kalanın bir işbirliği içerisinde beraber çalışması ve sorumluluk ve uzmanlıklarını paylaşması fikri, hâlâ birçok ruh ve akıl sağlığı düzenlemesi için radikaldir. Fakat travma atlatmış kimseler için bu, birçok açıdan terapide başarıya ulaşmanın anahtarıdır.
Terapist
ile hayatta kalan, travma perspektifini paylaştığında birlikte çalışabilirler.
Ortak bir perspektif, kendisi hakkında derin bilgiye sahip birey (hayatta kalan)
ile iyileşme süreçleri hakkında derin bilgiye sahip birey (terapist) arasında
işbirliğini mümkün kılar. Terapist ve hayatta kalan, hayatta kalanın merkezi
kaygılarını tanımlamaya çalışır. Hayatını iyileştirmek için birlikte hareket
ederler. Tedavi, her ikisinin de aktif katılımını gerektirir. Terapi modeli
aynı zamanda bir güçlendirme modelidir de. Terapist açığa çıkarmak üzere işe
yarar bilgileri kullanır, ancak hayatta kalanı ilgilendiren her konu hakkında
“uzman” ya da “otorite” değildir. Hayat kalan da kendi tedavi ekibinin önemli
bir parçasıdır ve ekipteki her bir kişi, hayatta kalanın ilerleyebilmesi için
birlikte çalışmak zorundadır. Terapistin hayatta kalana önermesi gereken en
önemli dört şey aşağıdaki gibidir:
- Saygı
- Bilgi
- Bağ
- Umut
Başlamadan önce
Birçok hayatta kalan için zor olsa da, şimdi bir genel bir fiziksel muayene için iyi bir zaman olabilir, özellikle de son iki yılda hiç görmediyseniz. Bu, en azından üç ya da dört muhtemel sebepten önemlidir:
- Birçok hastalık (tiroid, diyabet ve inme-felç problemleri gibi) ruh ve akıl sağlık durumuna bir şekilde katkıda bulunabilir ya da maskeleyebilir ve uygun psikolojik değerlendirme ile tedaviyi etkileyebilir. Size sıkıntı veren şeye, herhangi fiziksel tıbbi bir neden olup olmadığını anlamak için önce hekiminize görünmeniz anlamlı olabilir.
- Eğer antidepresan, anti-anksiyete veya semptom azaltıcı ilaç yazdırmak için bir psikiyatriste zaten gidecekseniz, psikiyatristiniz yakın zamanda yapılmış bir tıbbi değerlendirmeye ihtiyaç duyacak ve kendi doktorunuza danışmak isteyecektir.
- Post-travmatik stres bozukluğunun hem psikolojik hem de fizyolojik semptomları vardır. İyileşmeye doğru ilerleyen en iyi yol, tıbbi ve duygusal ihtiyaçların eş zamanlı ve bütünleşik bir şekilde karşılanmasıdır. İdeal olarak, doktorunuz ve terapistiniz seyriniz hakkında periyodik olarak görüşme /danışma içerisinde olmalılar.
- Eğer bir aile doktoru, dahiliyeci ya da bir pratisyen hekim ile bir güven ilişkiniz varsa, sizi, kendi yakınlarınızda bir ruh ve akıl sağlığı uzmanına yönlendirmede iyi bir kaynak olabilir.
Terapist seçme sürecine başlamadan
önce, profesyonel seçeneklerin çeşitliliğine dair (çünkü geçekten çok yol var)
işe yarar bir bilgi edinmek önemlidir. Yeterlik belgesinin gerçekten nitelikli
olmak demek olmadığını hatırlamakta fayda var. Yine de sahip olduğu nitelikler,
bir terapisti değerlendirirken iyi bir başlangıç noktasıdır. Günün birinde
zarar gördüğünüz bir terapi deneyimi yaşamanız durumunda, ruhsat veren
kurumlara ya da meslek odasına/derneğine şikayet başvurusunda da
bulunabilirsiniz.
Genel olarak, en yardımcı
terapistler:
- Kendisine özgün,
- Kendisi hakkında, yardımcı olacağını düşündüğü uygun bilgiyi paylaşmaya gönüllü,
- Hayatta kalanlarına saygı duyan ve itibar eden,
- Sıcak ve empati kurmaya yatkın,
- Sorumlu ve umutlu,
- Net sınırları olan ancak baskın olmayan kimselerdir.
Aynı zamanda:
- Hayatta kalanın öznel ihtiyaçlarına cevap verebilecek klinik beceri çeşitliliğine,
- Terapide ortaya çıkan güç dengesizliğinin farkında olup, hayatta kalanı güçlendirme yönünde çalışma gönüllülüğüne,
- Hayatta kalana, kendi hayatı hakkında derin bilgi sahibi olan ve terapinin aktif bir bileşeni olan bir kimse olarak bakan görüşe,
- Kendi meyilleri ve becerisinin sınırı hakkında farkındalığa ve eğer gerekirse sizi başka profesyonellere yönlendirme gönüllülüğüne sahip olan kimselerdir.
Akıl ve ruh sağlığı servisi
kullanıcıları aşağıdaki, bir terapistte aranacaklar listesine şöyle katkıda
bulundular:
- Kendisiyle rahat hissedeceğiniz bir terapist bulun. Terapi kolay bir süreç değildir ve terapistinizin orada olma amacı da arkadaşınız olmak değildir.
- Size, fikirlerinize ve bireyselliğinize saygı duyacak bir terapist bulun.
- Söylediğine katılmadığınızda bozulmayacak, onun yerine sizi kendinizi ifade etmeniz için teşvik edecek bir terapist bulun.
- Deneyimlerinizi asla küçümsemeyecek ve hislerinize daima saygılı olacak bir terapist bulun.
- Sizi, hazır olmayabileceğiniz şeyler hakkında konuşmaya hiçbir zaman zorlamayacak bir terapist bulun.
- Zamanınızı kendi sorunları hakkında konuşmaya ayırmayan bir terapist bulun. O seanslar sizin için, terapistiniz için değil.
- Seanslarınız dışında sizinle ne arkadaşlık ne de bir cinsel ilişki içerisine girmek istemeyecek bir terapist bulun.
- Terapistle hayatta kalan ilişkisi dahilinde aranızda çıkabilecek problemleri konuşmaya gönüllüden daha fazlası olan bir terapist bulun.
- Baş etmek için yeni ve daha sağlıklı yollar bulmanıza yardımcı olacak bir terapist bulun.
- Hiçbir zaman size başarısızlık öyküsü gibi hissettirmeyecek ya da herhangi bir koyuverme ya da nüksetme hâlinde onu hayal kırıklığına uğratacakmışsınız gibi hissettirmeyecek bir terapist bulun.
Travma sorunlarına cevap verecek bir terapinin amaçları
Hayatta kalanlar için
verimli bir psikoterapi, genellikle hayatta kalanın güvenliğini sağlamak,
semptomları idare etmek ve travmatik deneyimi etraflıca ele almayı kapsar.
Kullanılan teknikler çeşitlilik gösterirken, psikoterapinin öncelikli hedefleri
aşağıdaki gibidir:
- Travmatik deneyimin rolünü, kişinin şimdiki ve geçmiş hayatı bağlamında iyi incelemek.
- Deneyimden mana çıkarmak.
- Semptomları idare etmek ve alternatif baş etme yolları geliştirmek için beceriler geliştirmek.
- Dünyayı, iş görme adına gittikçe daha çok hoş görülebilir bir yer olarak göstermek için, ilişki içerisinde güveni tahsis ya da yeniden tahsis etmek.
Geçmiş travma anılarına odaklanarak
yürütülen terapiler hakkında birçok karşıt görüş mevcuttur. Travmatik stres,
doğası gereği, belleği çeşitli biçimlerde (travmatik deneyim hakkında çok fazla
ya da çok az şey hatırlamak gibi, ya da bazı durumlar için her ikisi de) hasara
uğrattığı için, geçmişte yaşananların anlamının, iyileşmeye yönelik bir konuşmanın
konusu olması önemlidir. Şiddet ya da istismarın gizlenmiş anılarını açığa
çıkarmak için özel teknikler kullanmaya gerek yoktur. Günlük hayat
fonksiyonlarını gerçekleştirmekte yaşanan sorunların üzerine eğilirken,
terapinin bir parçası olarak kendi doğalında, geçmiş olaylar hakkında konuşma
ve yeniden hatırlama fırsatı ortaya çıkacaktır.
Terapi türleri
Birçok farklı terapi yaklaşımı
mevcuttur ve en iyi terapistler birkaç farklı türü bir arada kullanmak üzere
eğitilmiş olanlardır. Yaklaşımlar uzun veya kısa dönemli olabilir yahut
öncelikli olarak geçmişe veya bugüne odaklanabilir; ancak her türü acıyı
dindirip sıkıntıyı azaltmaya ve hayatta kalanın daha etkili baş etme
stratejileri geliştirmeyi öğrenmesine yardımcı olmaya yönelik olmalıdır.
Psikodinamik yaklaşımlar, hayatta kalanın, geçmişte yaşanan
problemlerin kaynağını bulmasına ve onların, bugünü de nasıl etkilediğini açığa
çıkarmasına yardımcı olmaya çabalar. Davranışçı
yaklaşım ise, geçmiş olaylara hafif vurgu yaparak, esas olarak şu anki
davranış biçimini değiştirmeye odaklanır. Bilişsel
terapi, hayatta kalanın düşünme biçimini değiştirmeye odaklanırken, aile terapisi, işe yaramayan davranış
modellerini aile içerisinde değiştirmeyi hedefler. Terapi biçimleri, bireysel (birebir) terapiyi, çift terapisini, aile terapisini ve grup terapisini kapsar. Bazı terapistler farklı terapi biçimlerinin bir kombinasyonunu kullanırlar. Bugün, birçok terapist işlerini eklektik olarak tarif etmektedir, yani, her bir hayatta kalanın ihtiyaçlarına en iyi cevabı verebilmek için geniş bir yaklaşım yelpazesi çizdiklerini kastederek. Araştırmalar gösteriyor ki, terapi amaçlı kurulan ilişkinin niteliği, uygulanan yöntemlerden daha önemlidir. Travmatik stres tedavisinde, ikili arasındaki ilişki, kişiler arası güveni yeniden tahsis etmenin terapinin kilit amacı olmasından dolayı özellikle önemlidir. Akılda tutulacak en önemli şey şu ki, sizin ihtiyaçlarınız en öncelikli olandır, bu yüzden yaklaşımları size en uygun görünen terapisti seçmelisiniz.
Yönlendirilme
Bütün sürece yönlendirilmeyle başlayabilirsiniz. UNUTMAYIN: terapist seçerken, siz hizmet alan bir tüketicisiniz ve en uygunu bulmak için araştırmak sizin hakkınız.
Bunlar dışında, daha önce terapi almış tanıdıklarınızdan da tavsiyeler isteyebilirsiniz. Başkası için doğru kişi olan terapist sizin için olmayabilir, ancak spesifik bir konuda bir terapist ile görüşmüş tanıyıp güvendiğiniz birisi size birçok işe yarar bilgi sağlayabilir. Önce bir ilk görüşmelerinizi yaparsınız, sonra da içinden seçmek üzere iki üç isimlik bir liste yapabilirsiniz.
Ayrıca LGBT (Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans) bireyler LGBT örgütlerine homofobik veya transfobik olmayan terapist sorabilir.
Not: Şu an için başvurulacak yerler listesi yoktur. Olunca buradan link verilecektir.
Görüşme
Potansiyel bir terapistle görüşme sırasında, terapiden beklentilerinizin, ihtiyaç ve hedeflerinizin yanı sıra bir terapistte önemli olduğunu düşündüğünüz nitelikleri de aklınızda tutmanızda fayda var. Terapist seçiminde “doğru kişi ile eşleşme” ihtiyacını sıkça duyarız ve bu yüzden de seçtiğiniz kişinin karşısında rahatlık hissi hakkında da söylenecek çok şey vardır. Her ne kadar amacınız terapistiniz ile arkadaş olmak değilse de onunla epey zaman geçirecekseniz, hassas ve mahrem düşüncelerinizi ve hislerinizi derinlemesine konuşabilmeniz için yeterince rahat hissetmeniz gerekir.
Aşağıda, ihtiyaçlarınıza en uygun terapiste karar vermek için yardımcı olabilecek sorular listesi bulunuyor. Görüşmelerde edindiğiniz bilgiyi not etmek için bir parça kâğıt ile birlikte yanınızda bulundurmak işinize yarayabilir. Listenin çıktısı alınabilir bir PDF versiyonu buraya tıklayınız. Böylece yanınızda taşımanız mümkün olabilir.
Sorular:
1. Yeterlilikleriniz nelerdir?
2. Uzmanlıklarınız nelerdir?
3. Hangi profesyonel kurum ve
kuruluşlara üyesiniz?
4. Ne kadar zamandır terapi
veriyorsunuz?
5. Travmatik stres bozukluğu
durumlarında ne tür deneyimleriniz var?
6. Travmatik stres durumlarında hangi
yaklaşımı benimsiyorsunuz?
7. Ne kadar ücret talep ediyorsunuz?
8. Sigorta geçerli mi? Evetse
hangileri?
9. Değişkenli ücret tarifeniz var mı?
Öyleyse, ödeme nasıl belirleniyor?
10. Fatura mı kesiyorsunuz yoksa
ödemeler seans sırasında mı yapılıyor?
11. Hayatta kalan bilgileri gizliliğini
nasıl koruyorsunuz? Yakınınızda kim/kimler dosyalara erişime sahip?
12. Seans süresi ne kadar? İstisnalar
olabiliyor mu?
13. Şimdiye dek herhangi biri
hakkınızda resmi bir şikâyette bulundu mu?
14. Şimdiye dek hiç herhangi bir
kurumdan kınama aldınız mı?
15. Eğer kriz geçiriyor olsaydım, size
ulaşabilir miydim? Krizlerle nasıl başa çıkıyorsunuz?
16. Yapılamamış seanslar ile ilgili
politikanız nedir?
17. Hayatta kalanlarınızla fiziksel
temas konusundaki politikanız nedir?
18. Seanslar dışında hayatta kalanlarınızla
iletişim konusundaki politikanız nedir?
19. Tatile denk gelen seansların
telafisini ayarlıyor musunuz?
20. Ya ikimizden birisi diğeriyle ortak
karar almadan seanslara son vermek isterse ne olur?
21. Siz bana yardım edebileceğinizi
düşünüyor musunuz?
22. Verdiğiniz hizmetle ilgili benim
aklıma gelmeyen ama sormam gereken başka bir şey var mı?
- Kendimi güvende ve makul derecede rahat hissettim
- Anlaşılmış ve ciddiye alınmış hissettim
- Saygılı davranıldım
- Sorunun doğası hakkında anlaştık
- İyi bir “eşleşme” olabilirmiş gibi hissettirdi
- Sorularım hakkıyla cevaplandı
- Tedavi amacıma cevap verir nitelikteydi
- Bu kişi klinik olarak nitelikli
- Ücretini karşılayabilirim
- Ulaşımı makul
Genel izlenim:
- İyi
- Makul
- Zayıf
Para hakkında konuşmayı unutmayın
ya da bundan kaçınmayın. Başlamadan önce ne kadar ödeyeceğinizi bilmeniz
gerekiyor. Terapistler birçok çeşit sigortayı kabul edebiliyorlar: özel
sigorta, devlet sigortası, devlet tıbbi yardımı filan gibi; diğerleriyse
karşılayabileceğiniz miktarı göz önünde bulundurarak, esnek bir tarife üstünden
size bir ödeme planı çıkaracaklardır. Nadiren de olsa, bir terapist “hayrına”
bir iş yapmayı da önerebilir(bir ya da birkaç hayatta kalanıyla ücretsiz
ilgilenmek). Bu, ilk bakışta göründüğü kadar cazip bir fikir değildir ve bazı
durumlarda etik olmayabilir. Bu dinamik, terapi ilişkisinin kendisinde var
olması yatkın olan güç dengesizliğini besler ve hayatta kalanda oluşması mümkün
olan “alacak-verecek” ilişkisi terapinin kendisini de etkiler.
Potansiyel terapistinizle ilk
görüşmeden sonra, kendinize sormanız gereken bazı zorular:
- Rahat hissettin mi problemlerin hakkında konuşmaya başlayabildin mi?
- Terapist ne hakkında konuştuğunu anlıyor gibi görünüyor muydu?
- Derdinizin ciddiye alındığını ve saygıyla yaklaşıldığınızı hissettiniz mi?
- Terapistiniz ve siz, problem ve terapiden beklentileriniz hakkında ana hatlarıyla anlaştınız mı?
- Terapistinizin, sorularınıza verdiği cevaplardan tatmin oldunuz mu?
- Bu kişiye güven besleyebileceğinizi ve onunla çalışabileceğinizi hissettiniz mi?
Durum Değerlendirmesi
Terapi süreci devam ederken, ortaya çıkardığınız işin üretken ve faydalı olmaya devam edip etmediğini her daim aklınızda tutmanız lazım. İşe yarar terapi ilişkilerinde, hayatta kalan anlaşıldığını ve desteklendiğini hisseder. Terapi her zaman çok rahat bir deneyim değilse de, bir güven ve sıcaklık hissinin olması gerekir.
Eğer saygı duyulmuş, değerli ya da anlaşılmış hissetmezseniz ya da deneyiminiz küçümsenir veya çarpıtılırsa, bu terapinin işe yaramadığına dair bir işarettir. Terapide bir şeylerin yanlış gittiğini düşünüyorsanız veya terapistinize bozuk ya da kızgın hissediyorsanız, bunu seanslarda konuşun. Eğer terapistiniz hislerinizi dikkate almaz ya da savunmacı bir pozisyondan karşılık verirse, daha saygılı bir başka terapiste geçiş yapmayı seçebilirsiniz.
Eğer faydalı bir terapistle çalışıyorsanız, hislerinizi, düşüncelerinizi ve davranışlarınızı gittikçe daha iyi tanımaya ve anlamaya başlayacaksınız. Ayrıca yeni ve daha etkili baş etme yöntemleri geliştirecek ve hayatınızda bir değişiklik hissiyle beraber daha tatmin olmuş hissedeceksiniz. Zaman içinde, terapi sırasında öğrendiğiniz, kendi problemlerinizi çözme konusundaki içgörü ve becerilerinizi kullanmak konusunda gittikçe daha bağımsız hissetmeye başlayacaksınız.
* Psikolog,
psikiyatr, sosyal hizmet uzmanı,
